Η συντριπτική πλειονότητα των άρθρων του διεθνούς Τύπου για την Ελλάδα είχε φέτος κύριο θέμα την οικονομική κρίση. Ωστόσο, το τελευταίο τεύχος της αμερικανικής επιθεώρησης Archaeology αποτελεί την εξαίρεση, καθώς συμπεριλαμβάνει την Ελλάδα στη λίστα των χωρών, στις οποίες φέτος σημειώθηκαν οι πιο αξιόλογες αρχαιολογικές ανακαλύψεις. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα βρίσκεται στις πρώτες δέκα θέσεις της λίστας...

Η διάκριση αυτή έρχεται για τα παλαιολιθικά εργαλεία που βρέθηκαν κοντά στον Πλακιά του Ρεθύμνου και μετρούν από 130.000 έως και 700.000 χρόνια ζωής. Καθώς η Κρήτη δεν έχει πρόσβαση από στεριά εδώ και 5 εκατομμύρια χρόνια, συμπεραίνεται ότι οι κατασκευαστές των εργαλείων αυτών έφτασαν στον τόπο μέσω θαλάσσης.

Πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική ανακάλυψη, καθώς τα αντικείμενα αυτά πηγαίνουν πίσω την ιστορία της ναυσιπλοΐας στην περιοχή περισσότερο από 100.000 χρόνια. Και αν η υπόθεση αυτή επαληθευτεί, τότε γίνεται λόγος για την αρχαιότερη θαλάσσια μετακίνηση, που έχει καταγραφεί ποτέ, καθώς έως σήμερα οι αρχαιολόγοι την τοποθετούσαν πριν από 60.000 χρόνια, όταν αποικίστηκε η Αυστραλία.

«Αυτό σημαίνει ότι κάθε υπόθεση που έχουμε κάνει σχετικά με τους πρώτους ανθρώπους, τις μεταναστεύσεις, τη νοημοσύνη και τις ικανότητές τους είναι υπό αμφισβήτηση» δήλωσε ο καθηγητής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Βοστόνης, Κέρτις Ράνελς στο περιοδικό «Archaeology», ο οποίος συμμετείχε σε έρευνα πεδίου, που έγινε στον Πλακιά το 2008 και το 2009. Καταλήγει πως «οι αρχαιολόγοι, που αναζητούν ίχνη πρώιμων ανθρώπινων μεταναστεύσεων, πολύ πιθανόν να ψάχνουν σε λάθος μέρη». 

Ο ίδιος, πάντως, πιστεύει ότι οι αρχαίοι αυτοί ναυτικοί θα πρέπει να διέσχισαν τουλάχιστον 40 μίλια ανοιχτής θάλασσας, ενώ ο τεράστιος αριθμός των εργαλείων (μικρά τσεκούρια, ξέστρες και λεπίδες) δείχνει ότι δεν πρόκειται για μία μεμονωμένη και τυχαία μετάβαση, αλλά για πολλές, που δημιούργησαν ολόκληρο πληθυσμό. 

Τα αντικείμενα που βρέθηκαν μοιάζουν πολύ με αυτά που χρησιμοποιούσαν ο Homo erectus και ο Homo heidelbergensis (Άνθρωπος της Χαϊδελβέργης) εξαφανισμένο είδος, πρόγονος του Νεάτερνταλ και του Homo sapiens.

Η είδηση ανακοινώθηκε από την ομάδα που διεξάγει την έρευνα, επικεφαλής της οποίας είναι ο Δρ Τόμας Στράσερ του Κολεγίου Providence των ΗΠΑ και η Δρ Ελένη Παναγοπούλου από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, συνεργάτις του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού.

Τυχαίες ανακαλύψεις

Αρκετά ήταν τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, που είδαν το φως της δημοσιότητας την απερχόμενη χρονιά, συχνά όχι με τον πιο ορθόδοξο τρόπο.

Όπως για παράδειγμα, η ανακάλυψη του τάφου του Εκατόμνου (4ος αι. πΧ), σατράπη της Καρίας και πατέρα του Μαυσώλου, για τον οποίο χτίστηκε ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. 

Η σύλληψη δέκα ύποπτων αρχαιοκαπήλων από τις τουρκικές αρχές τον περασμένο Αύγουστο οδήγησαν στην ανεύρεση του τάφου, που είναι διακοσμημένος με έγχρωμες τοιχογραφίες, αλλά και μίας σαρκοφάγου με το ανάγλυφο ενός γενειοφόρου άνδρα, ο οποίος πιστεύεται ότι είναι ο Εκατόμνος.

Στην άλλη άκρη του κόσμου, στη Γουατεμάλα, ένα χαντάκι λαφυραγωγών οδήγησε τους αρχαιολόγους στην ανεύρεση μιας ασύλητης κρύπτης με μακάβρια αντικείμενα, όπως δάχτυλα, δόντια και αποτεφρωμένα νήπια, πιθανότατα υπολείμματα ανθρωποθυσιών.

Τα αφιερώματα αυτά ήταν τοποθετημένα ακριβώς δίπλα σε τάφο του 350 μΧ, με τα λείψανα ενός άνδρα με περίτεχνη ενδυμασία, πιθανότατα ιδρυτή δυναστείας. Τα ευρήματα ανακαλύφθηκαν κάτω από την πυραμίδα Ελ Ντιάμπλο, στην πόλη των Μάγια Ελ Ζοτζ.

Δύο αρχαίες πυραμίδες, που βρέθηκαν στο Περού, κοντά στην πόλη Χαέν στα δυτικά πεδινά του Αμαζονίου και χρονολογούνται χιλιάδες χρόνια πριν την άφιξη των Ισπανών, προστέθηκαν στις ανακαλύψεις που έκαναν αίσθηση μέσα στο 2010. 

Ο λόγος για τον οποίο συμπεριλήφθηκαν στην λίστα ήταν το σημείο που βρέθηκαν: μέσα στη ζούγκλα, εκεί όπου έως σήμερα οι αρχαιολόγοι πίστευαν ότι δεν υπήρχαν μνημεία παρά μόνον καλύβες. 

Επιπλέον, η ανακάλυψη ταφών πλαισιωμένων με κελύφη σαλιγκαριών από τη θάλασσα άλλαξαν τις πεποιθήσεις τους για τις λατρευτικές συνήθειες των κατοίκων της περιοχής, που φαίνεται ότι είχαν αναπτύξει ιδιαίτερες σχέσεις με τα παράλια.

Από τη Γουατεμάλα στην κοντινή Τυνησία και ειδικότερα στην αρχαία Καρχηδόνα, σε ένα από τα νεκροταφεία της οποίας έχουν θαφτεί τα αποτεφρωμένα λείψανα 540 παιδιών.

Έως σήμερα, οι ειδικοί μιλούσαν για εκτεταμένες παιδικές θυσίες, που συντελέστηκαν από τον 8ο έως τον 2ο αι. πΧ. Έρευνα, όμως, που εκπονήθηκε από την ομάδα του φυσικού ανθρωπολόγου του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ, Τζέφρεϊ Σβαρτς, έρχεται να αλλάξει τις αιτιάσεις αυτές. 

Σύμφωνα, λοιπόν, με τα αποτελέσματα των ερευνών τους περίπου 50% των θανάτων αυτών προήλθαν από φυσικά αίτια, ενώ 20% των παιδιών που αποτεφρώθηκαν είχαν γεννηθεί πρόωρα ή δεν έζησαν παρά μόνο λίγες μέρες μετά τη γέννησή τους, οπότε είναι αδύνατον να είχαν θυσιαστεί.

Μήπως τελικά είμαστε λίγο πρωτόγονοι; Η απάντηση δόθηκε το 2010, όταν η ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου Εξελεγκτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ στη Λειψία, υπό τον βιολόγο Σβάντε Πάαμπο, ολοκλήρωσε την αποκωδικοποίηση του 60% του γονιδιώματος του Νεάντερταλ. 

Το συμπέρασμα ήταν ότι είμαστε ίδιοι με τον Homo neanderthalensis, με τη διαφορά ενός γονιδίου. Και όχι μόνον αυτό. Ύστερα από σύγκριση του νεατερνταλικού DNA και του δικού μας, αποκαλύφθηκε ότι πρόγονοί μας Homo sapiens διασταυρώθηκαν με Νεάντερταλ πριν από 100.000 με 80.000 χρόνια.

Η επόμενη σημαντική ανακάλυψη της χρονιάς αφορά έναν πιο μακρινό συγγενή μας, τον «Kadanuumuu» («Μεγάλο Άνδρα», στην αφρικανική γλώσσα Αφάρ), που βρέθηκε στην Αιθιοπία το 2005. Πρόκειται για έναν σκελετό ανθρωποειδούς, ηλικίας 3,6 εκατομμυρίων χρόνων, που ανήκει στο είδος Australopithecus afarensis, όπως και η γνωστή «Λούσι». 

Ο Μεγάλος Άνδρας, πολύ ψηλότερος και κατά 400.000 χρόνια γηραιότερος από τη Λούσι, αποκάλυψε φέτος στους επιστήμονες μία πολύ σημαντική πληροφορία: την ικανότητα που είχαν τα συγκεκριμένα ανθρωποειδή να περπατούν και στα δύο τους πόδια, χρονικά πολύ νωρίτερα από ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί.

Μια νέα μέθοδος χρονολόγησης, παραλλαγή της παλιότερης με άνθρακα-14, έφερε επανάσταση στις επιστημονικές κοινότητες μέσα στο 2010, σε σημείο να γίνεται λόγος για την ανακάλυψη της δεκαετίας.

Οι ειδικοί έχουν πολλούς λόγους να χαίρονται για τη μέθοδο, που παρουσιάστηκε φέτος από τον χημικό Μάρβιν Ρόουι, ερευνητή του Πανεπιστημίου A&M. Είναι πολύ πιο ακριβής από την προηγούμενη, δίνει τη δυνατότητα να χρονολογηθούν αρχαιότερα αντικείμενα και, το κυριότερο, δεν τα καταστρέφει.

Η Ποκαχόντας και το χαμένο πλοίο

Η εύρεση της παλαιότερης προτεσταντικής εκκλησίας στη Βόρεια Αμερική και συγκεκριμένα στο Τζέιμσταουν της Βιρτζίνια, όπου πιθανότατα τελέστηκε και ο γάμος της Ποκαχόντας, συγκίνησε ιδιαίτερα τους Αμερικανούς, που τη συμπεριέλαβαν στη λίστα των σημαντικότερων ανακαλύψεων της χρονιάς.

Η ιστορία της ινδιάνας πριγκίπισσας, που παντρεύτηκε τον καπνοπαραγωγό Τζον Ρόλφι το 1614, φέρνοντας οκτώ χρόνια ειρήνης μεταξύ αποίκων και Ινδιάνων, επανήλθε στην επικαιρότητα μετά την ανακάλυψη των ερειπίων της εκκλησίας.

Την ίδια στιγμή, ιστορικοί και αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι οι μεγάλες διαστάσεις του κτηρίου (20 μ. μήκος και 5 μ. πλάτος) και το κεντρικό σημείο στο οποίο εντοπίστηκε, δείχνουν ότι οι άποικοι είχαν κι άλλες ανησυχίες, πέρα από την απόκτηση πλούτου.

Τέλος, η ανεύρεση ενός πλοίου χαμένου περισσότερο από 150 χρόνια, προστέθηκε στον κατάλογο του Archaeology. Το «HMS Investigator» ξεκίνησε το 1848 από τη Βρετανία για την Αρκτική προς αναζήτηση του εξερευνητή Τζον Φράνκλιν και της αποστολής του, που είχαν μεταβεί στην περιοχή για να συνεχίσουν τη χαρτογράφηση του Βορειοδυτικού Περάσματος.

Το πλοίο, όμως, κόλλησε στον πάγο και το 1953 εγκαταλείφθηκε. Με τα πολλά, ο καπετάνιος και το πλήρωμα κατάφεραν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Ωστόσο, το πλοίο χρειάστηκε να περιμένει μέχρι το 2010 για να εντοπιστεί, σε πολύ καλή κατάσταση, στον βυθό του Κόλπου Μέρσι στον Καναδά. 

Έτσι, οι διάφορες θεωρίες που το ήθελαν να έχει παρασυρθεί ή κομματιαστεί από τα κύματα ή να έχει διασωθεί από αμερικανικό φαλαινοθηρικό, έπαψαν πλέον να ισχύουν.