Σε προηγούμενο άρθρο μου ,εξέφρασα την άποψη πως η κρίση, την οποία διερχόμαστε,δεν είναι μόνο οικονομική αλλά ,κυρίως,αξιών και προσανατολισμού της κοινωνίας μας.

    Οι παράγοντες αυτοί είναι σε θέση να μεταβάλλουν το κοινωνικό πεδίο,σε πεδίο μάχης και μάλιστα με οδυνηρές συνέπειες και τραγικά αποτελέσματα.

    Έχει όμως αξία να εστιάσουμε την προσοχή μας,στην οικονομική πλευρά της κρίσης ,

   Είναι γνωστό ότι,στα αστικά καθεστώτα κυρίαρχο ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη,όπως αυτά την προσδιορίζουν, παίζει ο ανθρώπινος παράγοντας, αφενός, δηλαδή η εγχώρια αστική τάξη (παλιά την αποκαλούσαν και εθνική),υπό την έννοια πως επενδύοντας τα κεφάλαιά της ,δεν έχει μόνο στόχο την αύξηση του πλούτου της αλλά και την στήριξη της εθνικής οικονομίας,δημιουργώντας θέσεις εργασίας και παράγοντας πλούτο και αφετέρου το εργατικό δυναμικό ,το οποίο με την εργασία του,εκτός των άλλων συμβάλλει στην αύξηση του εθνικού προϊόντος του οποίου τμήμα θα απολαύσει με τις κοινωνικές δαπάνες (υγεία,παιδεία κτλ).

   Απαραίτητη προϋπόθεση για όλα αυτά (στη φιλοσοφία των αστικών καθεστώτων),είναι ότι τα έξοδα είναι πάντα λιγότερα από τα έσοδα,ώστε με το πλεόνασμα να δημιουργούνται περισσότερες επενδύσεις και άρα περισσότερος πλούτος.Διαφορετικά όλο το σύστημα καταρρέει.

    Δεν ξέρω αν αυτό το μοντέλο λειτούργησε κάπου έτσι ακριβώς (ίσως στις σκανδιναβικές χώρες),όμως είναι βέβαιο ότι στην χώρα μας δεν λειτούργησε ποτέ.Απεναντίας μάλιστα ,ο τρόπος που λειτούργησε αντί να λύσει προβλήματα,δημιούργησε αυτά που σήμερα βιώνουμε.

    Μετά τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο αλλά,κυρίως,μετά τον αιματηρό εμφύλιο,η χώρα προσπάθησε να ορθοποδήσει.Πως όμως;

    Η έννοια της ‘‘εθνικής συνείδησης’’ βαθιά τραυματισμένη λόγω του εμφυλίου δεν μπορούσε να λειτουργήσει,ο λαός ήταν τσακισμένος απ’τις πληγές του πολέμου και ταυτόχρονα έλλειπε και η πολιτική τάξη που θα σχεδίαζε και θα ενέπνεε οράματα.

  Μοιραία,λοιπόν,η ανάπτυξη της εικοσαετίας 1950-1970,που πολλοί την αποκάλεσαν και Ελληνικό θαύμα,έγινε αφενός χωρίς εθνικό σχεδιασμό και αφετέρου από ανθρώπους που μόνο στόχο είχαν το ατομικό κέρδος.Αν σ’αυτά προσθέσουμε και το ότι η κυριότερη πηγή χρηματοδότησης ήταν ο εσωτερικός ή εξωτερικός δανεισμός καταλαβαίνουμε γιατί τα θεμέλιά της ήταν σαθρά.

   Απόδειξη αυτού; Ο βασικότερος παράγοντας πτώχευσης της ελληνικής βιομηχανίας είναι ότι, από τα υπερκέρδη της ,σχεδόν τίποτα δεν επενδύονταν εδώ,αλλά γινόταν καταθέσεις στο εξωτερικό μαζί με τα θαλασσοδάνεια που έπαιρνε απ’το κράτος.Ετσι έχουμε το τραγελαφικό φαινόμενο,των πάμπλουτων βιομηχάνων με τις πτωχευμένες επιχειρήσεις.

   Εξίσου σημαντικός παράγοντας,αυτής της σαθρής ανάπτυξης,ήταν ότι αγνοήθηκε εντελώς το εργατικό δυναμικό, το οποίο συμμετείχε μεν στην παραγωγή ,χωρίς όμως να έχει καμία συμμετοχή στα κέρδη και δεδομένου ότι μιλάμε για εποχή με αντιλαϊκές κυβερνήσεις και δικτατορία,που οι διεκδικήσεις ήταν αδύνατες,είναι μοιραίο ότι ,ο λαός θα οδηγείτο σε οικονομικό μαρασμό.

   Το τοπίο αυτό έπρεπε να αλλάξει και άλλαξε το1981 με κυβέρνηση που υποσχέθηκε αναδιανομή του πλούτου και εν μέρει την έκανε.Αυξήθηκαν μισθοί και συντάξεις στηρίχθηκε η μεσαία τάξη και οι αδύναμοι,ενισχύθηκαν τα συνδικάτα και οι αγροτικοί συνεταιρισμοί και δημιουργήθηκαν νέα τζάκια (έτσι ονομάστηκαν) επιχειρηματιών που ανέλαβαν τις χρεοκοπημένες επιχειρήσεις ,αφού προηγουμένως κοινωνικοποιήθηκαν ή κρατικοποιήθηκαν και η εκκαθάρισή τους βάρυνε τον κρατικό προϋπολογισμό.

   Θα έπρεπε επομένως ,αυτό να αποτελέσει την απαρχή μιας νέας εκκίνησης,υγιούς αυτή τη φορά,με σύγχρονους επιχειρηματίες απαλλαγμένους από τα βάρη του παρελθόντος,με ενθαρρυμένο εργατικό δυναμικό ,αφού το εισόδημά του και οι συνθήκες εργασίας βελτιώθηκαν,με κράτος διδαγμένο απ’τα λάθη του που με επιτελικό σχεδιασμό να κατευθύνει τις εξελίξεις και όλα αυτά σε ασφαλές πολιτικό περιβάλλον,δεδομένου ότι μόλις είχαμε μπει στην ΕΟΚ.

   Έγινε όμως έτσι;Η κατάσταση ,όπως την βιώνουμε σήμερα δείχνει το ακριβώς αντίθετο.Ας δούμε όμως γιατί;

  Όταν επιχειρείς την επανεκκίνηση ενός συστήματος,δεν αρκεί μόνο να προσδιορίσεις κάποιον τρόπο που θα το κάνεις.Το βασικότερο όλων είναι καθορισμός των στόχων του εγχειρήματος,γιατί δηλαδή το κάνεις.Επίσης ,η απαλλαγή από εμμονές και ιδεοληψίες και τέλος η συναίνεση όσο δυνατόν περισσοτέρων δυνάμεων.Δεν πρέπει να παραβλέψουμε δε και την εκπαίδευση ολόκληρης της κοινωνίας για την ζωτική σημασία επίτευξης του στόχου,ότι δηλαδή είναι ζήτημα επιβίωσης της η επιτυχία και ότι υπάρχει αυτός ο δύσκολος μονόδρομος των θυσιών,για όλους .

   Μιλάμε δηλαδή,για το χτίσιμο της ‘’ηθικής’’,ας μου επιτραπεί η έκφραση,του στόχου.Αυτό είναι αναγκαίο γιατί αποτελεί το σημαντικότερο λόγο δέσμευσης όλων στην προσπάθεια αυτή.

    Τι απ’όλα αυτά έγινε απ’το 1981 έως σήμερα;(Στην συλλογιστική μου το χρονικό διάστημα αυτό το λαμβάνω ως ενιαίο και δεν το χωρίζω σε περιόδους διακυβέρνησης του ενός ή του άλλου κόμματος).

    Η Ελληνική κοινωνία ,κατά την άποψή μου, άργησε να ξεπεράσει τις πληγές του εμφυλίου και κάποιες ίσως ακόμη δεν τις έκλεισε,επομένως δεν υπήρχε περίπτωση να ζητηθεί και να δοθεί συναίνεση από καμία παράταξη προς καμία.Οι παλιότεροι θυμόμαστε δημόσιους απαξιωτικούς και διχαστικούς χαρακτηρισμούς πολιτικών προς συναδέλφους τους όπως ‘’εφιάλτης’’,΄΄μειοδότης’’ ή φράσεις του τύπου ‘’φωτιά και τσεκούρι’’.

   Οι διαφορές των βασικών παικτών της πολιτικής σκηνής ,κινούνταν περισσότερο σε προσωπικό και όχι πολιτικό-ιδεολογικό επίπεδο ,οπότε δεν υπήρχε δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ τους.Γιαυτό το λόγο,αλλά και επειδή υπήρξε η επιθυμία δημιουργίας μιας άλλης πολιτικής τάξης ,με έντονα τα στοιχεία του λαϊκισμού,δεν επιχειρήθηκε σοβαρή προσπάθεια συνεννόησης.

   Δεν κάναμε ποτέ ,δηλαδή , την ενδοσκόπηση που όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί έκαναν μετά τον πόλεμο.Ποτέ οι πολιτικοί μας δεν είπαν ολόκληρη την αλήθεια για την κρισιμότητα της κατάστασης.Δεν έγινε ποτέ ,τα τελευταία τριάντα χρόνια,πραγματικά κατανοητό,ότι πάμε για κατάρρευση και σημασία δεν έχει αν κάποιος πολιτικός ή κόμμα το ανέφερε ,αλλά το πώς το ανέδειξε όταν κυβέρνησε.

  Μας μίλησαν τα κόμματα που κυβέρνησαν αυτόν τον καιρό,για κρίση,τουνελ,στενωπό και άλλα ευρηματικά λόγια .Πόσο τα εννοούσαν όμως όταν αμέσως με την εκλογή τους έκαναν ευνοϊκές ρυθμίσεις για τα χρέη των επιχειρήσεων και ταυτόχρονα γέμιζαν το δημόσιο με τους πολιτικούς φίλους-πελάτες τους δημιουργώντας και διογκώνοντας τα δημόσια ελλείμματα;

    Ο πολίτης έχει χάσει την εμπιστοσύνη του στους πολιτικούς και γιαυτό βέβαια φροντίζουν οι ίδιοι.Θυμάται κανείς μας να ταυτίζεται ποτέ ο προεκλογικός πολιτικός λόγος με το μετεκλογικό;

   Οι κυβερνήσεις αποδείχθηκαν αδύναμες να καθορίσουν τους όρους της επανεκκίνησης, παρόλο που οι περισσότερες είχαν μεγάλη πλειοψηφία και στη βουλή και στην κοινή γνώμη.Οι τράπεζες ,βασικός παίκτης του συστήματος,αντί να αιμοδοτούν ,στραγγαλίζουν την αγορά ανενόχλητες. Ο επιχειρηματικός κόσμος (τα νέα τζάκια),αντί να μπει σαυτή την διαδικασία με όρους και κανόνες καθορισμένους απ’το κοινωνικό σύνολο ,πολύ γρήγορα τους καθόρισε αυτός,με αποτέλεσμα να συμβαίνει το παράδοξο να έχουμε κρατικοδίαιτους ιδιώτες επιχειρηματίες.

   Οι πολίτες εκπαιδεύτηκαν να ζητούν και να καταναλώνουν.Όσοι είχαν τις κατάλληλες διασυνδέσεις έπαιρναν.Όσοι ήθελαν χρήματα δανείζονταν. Περάσαμε στη λογική της εύκολης ευδαιμονίας,σπίτια,αυτοκίνητα,εξοχικά με δανεικά,διακοπές με δάνειο (θυμηθείτε την αισχρή διαφήμιση τραπεζικού δανείου για « ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΑΔΙΑΚΟΠΕΣ ΚΑΙ ΑΚΟΠΕΣ».Για αποταμίευση φυσικά ούτε λόγος.

   Καλλιεργήθηκε η ψεύτικη και επικίνδυνη άποψη ,ότι εμείς είμαστε οι έξυπνοι που τα τρώμε και οι κουτόφραγκοι θα πληρώνουν.Πόσες αγροτικές επιδοτήσεις έγιναν γαρύφαλλα στα πόδια αοιδών σε σκυλάδικα και πόσες επενδύσεις στη γη; Έλεγξε κανείς ποιοι έπαιρναν αυτές τις επιδοτήσεις,ποιοι τις δικαιούνταν και τι γίνονταν;

   Μέσα σαυτό το οργιώδες τοπίο ποιός προσπάθησε να σταματήσει τη φόρα ενός ανεκπαίδευτου λαού, που ξαφνικά τον οδήγησαν να πιστέψει,ότι θα πλουτίσει επενδύοντας (μάλλον τζογάροντας) τις όποιες οικονομίες του και τα πολλά δάνειά του στο χρηματιστήριο; Κανείς.

    Και αντί να ειπωθεί ευθέως η αλήθεια,όσο πικρή κι αν ήταν,αφέθηκε ο λαός να ζει στην μακαριότητά του,ότι θα κάνουμε τους τέλειους Ολυμπιακούς αγώνες,ανεξαρτήτως κόστους και ότι έτσι υλοποιούμε την μεγάλη ιδέα του ελληνικού έθνους έστω κι αν μας στοιχίσει κάτι παραπάνω.

   Αν τώρα σ’όλα αυτά συνυπολογίσουμε την τεράστια διαφθορά και την ανικανότητα των μαθητευομένων μάγων ,πολιτικών ή υπηρεσιακών παραγόντων, τότε ξέρουμε γιατί έχουμε αυτά τα αποτελέσματα.

    Ζήσαμε ένα ψέμα,όπου το κράτος ξόδευε χρήματα που δανειζόταν,χωρίς όμως αντίκρισμα και χωρίς να ξέρει πως θα τα επιστρέψει.Οι κυβερνήσεις(όλες ανεξαιρέτως)τον λογαριασμό τον στέλνουν σε ανθρώπους που ξαφνικά χάνουν τη δουλειά τους,χάνουν περιουσίες που απέκτησαν με δάνεια και δεν μπορούν να εξοφλήσουν ή χάνουν την ηρεμία τους γιατί βλέπουν ότι δεν τα βγάζουν πέρα.Πολύ περισσότερο τώρα ,που πέρασαν ένα μεγάλο διάστημα εκπαίδευσης ως καταναλωτές.

    Με άλλα λόγια μια μεγάλη ευκαιρία,ίσως η μεγαλύτερη,οικονομικής και εθνικής επανεκκίνησης χάθηκε ,από το1981 και μετά,με ευθύνη όλων των κυβερνήσεων και όλων των πολιτικών δυνάμεων γιατί,κατά τη γνώμη μου,η κοινωνία μας παρασύρθηκε απ’τις σειρήνες της μεγάλης και εύκολης ζωής,χάνοντας τον στόχο του ιστορικού της μέλλοντος αλλά και το ηθικό έρεισμα των πράξεών της.

   Σε αυτό το σκηνικό όμως κανείς δεν είναι ανεύθυνος.Όλοι έχουμε το μερίδιό μας και -κακά τα ψέματα-όλοι είμασταν κατώτεροι των περιστάσεων.Άλλοι γιατί αφεθήκαμε,άλλοι γιατί δεν αντισταθήκαμε και οι πολιτικοί εντέλει μας κορόιδεψαν έναν λαό που κατά βάθος το ήθελε.