ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Αυτή την κυριακή την Ά  των νηστειών εορτάζουμε την νίκη της ορθοδοξίας στο θέμα της τιμής των εικόνων, μια διαμάχη που ταλάνισε την Βυζαντινή αυτοκρατορία για 100 χρόνια περίπου. Εορτάζετε σήμερα γιατί σαν σήμερα ( Ά κυριακη των νηστείων) έγινε η αναστήλωση των εικόνων το 843 11 φεβρουαρίου .
Αν πολλοί θεώρησαν το αποτελεσμά της ως ύβρη των χριστιανών κατά των Ελλήνων δεν είναι έτσι ,αφού πίστη της εκκλλησίας είναι ο σεβασμός και αναγνώριση της τεράστιας συμβολής της ελληνικής φιλοσοφίας και το ανθρώπινο πνεύμα αλλά και την θεολογία της εκκλησίας στην προσπάθεια κατανόησης του ΘΕΟΥ.


Θεολογικό,λατρευτικό ζήτημα που συντάραξε τη ζωή της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας ολόκληρο τον 8ο και τις αρχές του 9ου μ.Χ αι.Είναι η διαμάχη που ξέσπασε ανάμεσα σε δυό παρατάξεις:του εικονολάτρες (οπαδούς της λατρείας των εικόνων) και τους εικονομάχους (διώκτες της λατρείας των εικόνων).Απλά ερμηνευμένη,η διαμάχη ξεκίνησε απο την αντίδραση εναντίον της θρησκοληψίας και των υπερβολών στη λατρεία των αγίων λειψάνων και εικόνων.Στα χρόνια αυτά έχουμε μεγάλη έξαρση του μοναχισμού.Χιλιάδες νέοι άνθρωποι κατέφυγαν στα μοναστήρια για να αποφύγουν την στράτευση ή τις άλλες κοινωνικές υποχρεώσεις. Για να ζήσουν πολλοί απο αυτούς εκμεταλεύονταν την αμάθεια του κόσμου με την πώληση λειψάνων αγίων ή χρώματος απο θαυματουργές εικόνες για θεραπευτικούς σκοπούς κ.λπ.Αν εξετάσουμε όμως βαθύτερα το φαινόμενο θα δούμε ότι διάφοροι ιστορικοί διατύπωσαν πολλές και ποικίλες θεωρίες για να εξηγήσουν τη διαμάχη. ’λλοι μιλούν για προσπάθεια των εικονομάχων αυτοκρατόρων να περιστείλουν την ασυδοσία των μοναχών,να αποσπάσουν την εκπαίδευση απο τα χέρια της Εκκλησίας και να τονώσουν την μοναρχική εξουσία με την απόσπαση του λαού απο την επιρροή της Εκκλησίας.

’λλοι πάλι λένε ότι η πολιτική εξουσία (αυτοκράτορας) προσπάθησε να φέρει μια προσέγγιση ανάμεσα στο Χριστιανισμό και τις ανατολικές θρησκείες (Ιουδαισμό, Μωαμεθανισμό)που δεν χρησιμοποιούν εικόνες,για να τους απορροφήσει το Βυζαντιο.Μια ακόμα τέλος θεωρία λέει ότι η σύγκρουση του αυτοκράτορα με τους μοναχούς στο πολιτικό πεδίο (περιορισμός μοναστηριακής περιουσίας,φορολογία εκκλησιαστικών κτημάτων) μεταφέρθηκε απο τους ίδιους τους μοναχούς σε θεολογικό επίπεδο όπου μπορούσαν εύκολα να αντιμετωπίσουν τον αυτοκράτορα. Μπορούμε να πούμε ότι τα αίτια ήταν πολιτικά,θρησκευτικά,κοινωνικά.Πλατύτερα τώρα,η σύγκρουση έγινε ανάμεσα σε δυο αντίθετες πνευματικές τάσεις,γιατί:

α)οι εικονομάχοι είναι επηρεασμένοι απο την Ανατολή και τους μονοφυσίτες που γενικά αποφεύγουν τον ανθρωπομορφισμό της θεότητας (Ιουδαίοι,Μωαμεθανοί). Αυτό ενισχύεται και απο το γεγονός ότι οι εικονομάχοι αυτοκράτορες είναι ανατολικής καταγωγής.

β)οι εικονολάτρες είναι αντιπρόσωποι της ελληνικής ευρωπαϊκής παράδοσης που προσπαθεί να δώσει λογική ερμηνεία της θρησκείας,χρησιμοποιεί τον ανθρωπομορφισμό και έχει πολυμορφία της θεότητας.

Α'Φάση (726-787 μ.Χ).

Είναι η περίοδος που στο Βυζάντιο βασιλεύει η δυναστεία των Ισαύρων.Ο ιδρυτής της δυναστείας Λέοντας Γ΄,κινημένος ίσως απο τους λόγους που αναφέραμε παραπάνω,εξέδωσε το 726 μ.Χ ένα διάταγμα εναντίον των εικόνων.Το πλήθος του λαού αντέδρασε βίαια (φόνος αυτοκρατορικών υπαλλήλων που προσπάθησαν να καταστρέψουν εικόνες).Πέρα όμως απο την αντίδραση του πλήθους έχουμε την αντίδραση της επίσημης Εκκλησίας,του πάπα και των ευρωπαϊκών επαρχιών της αυτοκρατορίας.Έτσι,ο πατριάρχης Κωσταντινουπόλεως Γερμανός,που αντέδρασε εκθρονίστηκε και τη θέση του την πήρε ο Αναστάσιος που ενέκρινε τα μέτρα του αυτοκράτορα.Παρ'όλα αυτά,πολλοί μοναχοί και άλλοι εκκλησιαστικοί άντρες, φανερά ή κρυφά,συνέχισαν να αντιδρούν.Οι πάπες της Ρώμης Γρηγόριος Β' και Γ' είχαν μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων γιατί βρίσκονταν σχεδόν έξω απο τον έλεγχο του αυτοκράτορα.Έτσι,το 731 μ.Χ,σε μια σύνοδο στη Ρώμη,αφορίστηκαν οι εικονομάχοι.Πιθανόν ο πάπας να βρισκόταν πίσω απο την ανταρσία των "Κατωτικών μερών".Η αντίδραση του αυτοκράτορα ήταν βίαιη.Αφαιρέθηκαν απο την εκκλησιαστική δικαιοδοσία του πάπα οι Εκκλησίες της Καλαβρίας της Σικελίας και ολόκληρου του Ιλλυρικού.

Συνέπεια αυτών των ενεργειών ήταν να πάψει πια η Ρωμαϊκή Εκκλησία να στηρίζεται στην Κωσταντινούπολη και να στραφεί σε νέα στηρίγματα (Φράγκοι 754 κ.λπ.).Στο χώρο της αντίδρασης του λαού εντάσσεται και μια στατιστική ενέργεια του τουρμάχη (διοικητή) του θέματος των Ελλαδικών,Αγαλλιανού,που ανακύρηξε αυτοκράτορα κάποιον Κοσμά και βάδισε προς την Κωσταντινούπολη.Βέβαια ο Λέων Γ' μπόρεσε πολύ εύκολα να συντρίψει και αυτό το στασιαστικό κίνημα αλλά τα πράγματα πια οδηγούσαν στα άκρα.Η κατάσταση χειροτέρεψε την εποχή του Κωσταντίνου Ε' που διαδέχτηκε τον Λέοντα Γ'.Η καταδίωξη των εικονολατρών πήρε συστηματικό χαρακτήρα.Οι εικόνες καίγονταν ή καταστρέφονταν και οι οπαδοί τους φυλακίζονταν,εξορίζονταν ή και ακρωτηριάζονταν ακόμα.Πόλλοι απο αυτούς βρήκαν καταφύγιο έξω απο τα σύνορα του κράτους στους ’ραβες και στη Δύση.Για να έχει και δογματική κάλυψη για τις ενέργειές του ο Κωσταντίνος συγκάλεσε στο παλάτι της Ιέρειας (κοντά στην Κωσταντινούπολη) μια σύνοδο το 754 που καταδίκασε επίσημα πλέον τη λατρεία των εικόνων.

Αυτή η θλιβερή περίοδος,που έφερε το διχασμό στο κράτος και μεγάλες καταστροφές στους καλλιτεχνικούς θησαυρούς,τελείωσε το 787 μ.Χ την εποχή της Ειρήνης της Αθηναίας,γυναίκας του γιού του Κωσταντίνου Λέοντα Δ' και επιτρόπου του ανήλικου αυτοκράτορα Κωσταντίνου ΣΤ'.Σε Οικουμενική (Ζ') σύνοδο που συγκλήθηκε στη Νίκαια (787 μ.Χ) αποφασίστηκε η αποκατάσταση των εικόνων,αλλά με την διευκρίνηση ότι η λατρεία τους δεν αφορά το ξύλο και τα χρώματα αλλά τα πρόσωπα που εικονίζονται.Στην α' φάση της εικονομαχίας διακρίθηκε ως υπέρμαχος των εικόνων ένας σοφός δογματικός πατέρας,ο Ιωάννης Δαμασκηνός.

Β' φάση (815-843 μ.Χ).

Αρχίζει με τον αυτοκράτορα Λέοντα Ε' τον Αρμένιο που επανέφερε σε ισχύ τις αποφάσεις της συνόδου της Ιέρειας με μία σύνοδο στις Βλαχερνές,το 815 μ.Χ.

Ο διχασμός και οι διώξεις ξανάρχισαν και συνεχίστηκαν τόσο την εποχή του Μιχαήλ Β' Τραυλού,που διαδέχτηκε τον Λεόντα,όσο και κυρίως στην εποχή του Θεόφιλου,του γιού του Μιχαήλ.Ο Θεόφιλος ήταν και ο πιο φανατικός αντίπαλος των εικόνων αν και μέσα στο ίδιο το παλάτι η βασίλισσα Θεοδώρα και άλλοι διατηρούσαν κρυφά τις εικόνες.Μετά το θάνατο του Θεόφιλου (842 μ.Χ),η Θεοδώρα πείστηκε να συγκαλέσει καινούργια σύνοδο στην Κωσταντινούπολη,το 843,που αποφάσισε την οριστική πια αναστήλωση των εικόνων.Το γεγονός αυτό το γιορτάζει η Εκκλησία την Κυριακή της Ορθοδοξίας.Δογματικος υπέρμαχος των εικόνων στη β' περίοδο ήταν ένας ηγούμενος του μοναστηριού του Στουδίου στην Κωσταντινούπολη,ο Θεόδωρος.
Αν κρίνουμε γενικά την εικονομαχία βλέπουμε ότι προξένησε ζημιές με την καταστροφή τόσων καλλιτεχνημάτων,την απόσπαση του πάπα απο το Βυζάντιο και την εσωτερική αναταραχή που προκάλεσε.Απο την άλλη μεριά,η νίκη των εικονολατρών στρέφει το Βυζάντιο οριστικά στην ελληνορωμαϊκή παράδοση και απόδειξη αυτού του γεγονότος είναι η αναγέννηση που ακολούθησε την εποχή των Μακεδόνων.