ΒΗΜΑ ΑΛΙΑΡΤΟΥ: Διαπλέκεται η επιστήμη με την πολιτική;

Διαπλέκεται η επιστήμη με την πολιτική;

| Ετικέτες Ελλαδικά | Posted On Δευτέρα 4 Απριλίου 2011

του Γιάννη Zαμπετάκη
(Eπίκουρου καθηγητή Xημείας Tροφίμων Πανεπιστημίου Αθηνών)

Εφημερίδα Ημερησία

Το ερώτημα του τίτλου δεν είναι (δυστυχώς!) ακαδημαϊκό. Είναι αληθινό και συγγνώμη που θα στεναχωρήσω κάποιους ρομαντικούς αναγνώστες, η απάντηση είναι μονολεκτική και καταφατική! Ναι! Η επιστήμη και η πολιτική πάνε χέρι – χέρι από τη στιγμή που για να υπάρξει η επιστήμη χρειάζεται χρήματα. Η ανάγκη χρημάτων για πρωτότυπη έρευνα αναγκάζει όλους τους επιστήμονες να αναζητήσουν χρηματοδότες. Οι χρηματοδότες έχουν, όμως, τα δικά τους «θέλω». Και έτσι, τα επιστημονικά «επιθυμώ» αλληλεπιδρούν με τα χρηματοδοτικά «θέλω» και «πρέπει», και το αποτέλεσμα οδηγεί σε αυτό που λέμε ψευδεπίγραφη επιστήμη (junk science)...

Βεβαίως, από την αρχή ύπαρξης της επιστήμης, ο επιστήμονας, που θέλει να την υπηρετεί με αίσθημα ατομικής και κοινωνικής ευθύνης, πρέπει αρχικά να θέτει σε κάθε επιστημονική του εργασία ένα ρεαλιστικό επιστημονικό ερώτημα. Στη συνέχεια, χρησιμοποιεί τα διαθέσιμα επιστημονικά εργαλεία (θεωρίες, αξιώματα, πειραματικές τεχνικές) για να απαντήσει στο ερώτημα που έχει θέσει ή του έχει ανατεθεί. Αν του έχει ανατεθεί από χρηματοδότες, όμως, εμπλεκόμενους με την εύνοια της απάντησής του (βλ. ρυπαντές με πυρηνική ενέργεια ή εξασθενές χρώμιο ή κυανιούχα), τότε το ήθος του επιστήμονα είναι πιο σημαντικό από την αξία του. Κάπως έτσι έχουμε φτάσει σήμερα να έχουμε φαρμακευτικές εταιρείες να χρηματοδοτούν επιστημονικές έρευνες υπαγορεύοντας το αποτέλεσμα που τις ευνοεί, ινστιτούτα μελετών να έχουν άποψη για θέματα άσχετα με την αρμοδιότητά τους (π.χ. τοξικότητα του εξασθενούς χρωμίου) ή επιδημιολογικές μελέτες με δεδομένο στόχο-αναμενόμενο πόρισμα. Αν όλα αυτά δεν λέγονται ψευδεπίγραφη επιστήμη, τότε πώς τα αποκαλούν οι εμπνευστές τους;

Για να απαντήσουμε πληρέστερα σε αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα, ίσως να πρέπει να ανατρέξουμε σε ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία στο χώρο του Περιβαλλοντικού Δικαίου: «Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι: διαπλοκή επιστήμης, δικαίου και πολιτικής». Σύμφωνα με το συγγραφέα Γιώργο Μπάλια, «ο εντοπισμός του κινδύνου είναι η διαδικασία προσδιορισμού των βιολογικών, χημικών ή φυσικών παραγόντων, στους οποίους η έκθεση μπορεί να έχει δυσμενή αποτελέσματα στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον. Στηρίζεται σε μία ή περισσότερες από τις παρακάτω τέσσερις πηγές πληροφόρησης: στα ελεγχόμενα τεστ σε ανθρώπους, στις επιδημιολογικές μελέτες, στα πειράματα στα ζώα και στις συγκρίσεις των φυσικών ή χημικών ιδιοτήτων του εξεταζόμενου παράγοντα με εκείνες γνωστών επικίνδυνων παραγόντων».

Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η πιο αξιόπιστη και έγκυρη απόδειξη της τοξικότητας προέρχεται από ελεγχόμενα τεστ σε ανθρώπους. Ενώ οι επιδημιολογικές μελέτες είναι στην ουσία στατιστικές συγκρίσεις μεταξύ ανθρώπων που εκτέθηκαν σε ένα παράγοντα (π.χ. βαρέα μέταλλα) περισσότερο από το κανονικό και αυτών οι οποίοι εκτέθηκαν λιγότερο ή καθόλου. Αλλά στην Ελλάδα, είναι μάλλον αδύνατον να κάνουμε επιστημονικώς πλήρεις επιδημιολογικές μελέτες μιας και δεν έχουμε στοιχεία για καρκινογενέσεις σε ανθρώπους που δεν έχουν εκτεθεί σε καρκινογόνους παράγοντες. Μην έχοντας τέτοια στοιχεία, είναι μάλλον ανέφικτο να γίνει συσχέτιση της συχνότητας καρκινογένεσης σε περιοχή με καρκινογόνους παράγοντες (για παράδειγμα στον Ασωπό ή στη Μεσσαπία όπου το νερό είναι επιμολυσμένο με βαρέα μέταλλα) με περιοχές αναφοράς (όπου δεν υπάρχουν καρκινογόνοι παράγοντες).

Αδιέξοδο λοιπόν; Στην επιστήμη, όμως, δεν υπάρχουν αδιέξοδα και η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού. Έτσι, ανακαλύψαμε μία «νέα» μέθοδο: Ανάλυση Κόστους/Οφέλους (ΑΚΟ), που περιγράφεται στο προαναφερθέν βιβλίο. Μετράμε πόσοι θάνατοι θα αποφευχθούν κάνοντας εμβόλιο για μία ασθένεια (π.χ. γρίπη Η1Ν1), πόσοι θάνατοι θα προκληθούν με το εμβόλιο και παίρνουμε μία πολιτική απόφαση. Κυνικό; Κι όμως αληθινό! Κι όμως αυτός είναι ο τρόπος σκέψης στη σύγχρονη ζωή. Μετράμε την ωφέλεια, τη διαιρούμε με το κόστος και έχουμε μία ΑΚΟ! ΑΚΟ για το εξασθενές χρώμιο, ΑΚΟ για την πυρηνική ενέργεια, ΑΚΟ για τα κυανιούχα. Αν η ΑΚΟ μάς δίνει μικρά νούμερα, όλα καλώς. Έχουμε την επιστημονική προμετωπίδα για να συνεχίσουμε. Αν η ΑΚΟ μάς δίνει υψηλά νούμερα, τότε αλλάζουμε τον ορισμό του κόστους.

Όλα σχετικά δεν είναι; Έτσι δεν μας έχει πει εδώ και έναν αιώνα ο Αλβέρτος (Einstein); Στον ορισμό του κόστους θα κολλήσουμε τώρα; Εν καιρώ κρίσης; Ας αφήσουμε τους συναισθηματισμούς. Η βιομηχανία θέλει ανάπτυξη και μερίσματα. Θέλει πυρηνικά, θέλει μεταλλεία, θέλει γρήγορα κέρδη. Τα επιστημονικά ερωτήματα είναι για τους αδαείς αργόσχολους και τους ρομαντικούς. Αλλά η καταστροφή του περιβάλλοντος και ο Εφιάλτης της Περσεφόνης φυγείν αδύνατον.

zabetakis.net

1 σχόλια