Στήν ανθρωπότητα σήμερα επικρατούν δύο κυρίαρχες στάσεις ζωής πού μετατρέπονται σέ δύο ιδεολογίες, ήτοι ο δυτικός ατομικισμός καί ο ανατολικός κολεκτιβισμός. Στόν δυτικό ατομικισμό, πού χαρακτηρίζεται ως φιλελευθερισμός, κυριαρχεί η ελευθερία τού ατόμου καί ο ανταγωνισμός σέ βάρος τού κοινωνικού συνόλου, ενώ στόν ανατολικό κολεκτιβισμό επικρατεί η κυριαρχία τού Κράτους, πού υπονομεύει τήν ελευθερία τού ανθρώπου. Καί στίς δύο περιπτώσεις καταστρατηγείται ο άνθρωπος ως πρόσωπο καί η ανθρώπινη κοινωνία ως κοινωνία προσώπων...

Τά δύο αυτά συστήματα ζωής καί ιδεολογικά πρότυπα εκφράζονται στήν κοινωνική πραγματικότητα. Ο φιλελευθερισμός κυριαρχεί στήν Δύση καί ως κέντρο έχει τήν Αμερική, τήν «Μέκκα» τής παγκοσμιοποίησης, καί ο κολεκτιβισμός εκφράσθηκε στίς χώρες τής πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αλλ’ εν πολλοίς καί σέ χώρες τής Άπω Ανατολής.

Καί στίς δυό περιπτώσεις κυρίαρχη θέση κατέχει τό κεφάλαιο καί απλώς διαφοροποιείται στό ποιός τό κατέχει καί τό διαχειρίζεται. Στόν φιλελευθερισμό τό κεφάλαιο καταλήγει στούς λίγους καί κινείται εν πολλοίς ανεξέλεγκτα μέ τήν αρχή τής αυτορρύθμισης τής αγοράς, ενώ στόν κολεκτιβισμό-κομμουνισμό τό κεφάλαιο κρατικοποιείται. Καί στίς δύο περιπτώσεις ο απλός λαός βασανίζεται, μέ τήν διαφορά ότι αυτό τό βάσανο προέρχεται άλλοτε από τήν ολιγαρχία μερικών μεγιστάνων τού πλούτου καί άλλοτε από τό αδηφάγο Κράτος. Έτσι, ο καπιταλισμός-κεφαλοκρατία δείχνει παντού τό σκληρό πρόσωπό του.

Έχει διατυπωθή η άποψη ότι ο καπιταλισμός είναι δημιούργημα τού δυτικού ατομισμού καί κυρίως τής προτεσταντικής ηθικής, όπως απέδειξε ο Max Weber καί αποβλέπει στήν συσσώρευση τού πλούτου από τούς λίγους, ενώ ο μαρξισμός πού προήλθε από τίς απόψεις τού Marx είναι αντίδραση στόν καπιταλισμό καί ενδιαφέρεται γιά τό κοινωνικό σύνολο. Όμως, στό βάθος τους καί τά δύο αυτά συστήματα είναι γεννήματα τής ίδιας δυτικής μεταφυσικής, αφού ο Μάρξ ήταν γερμανοεβραίος καί μεγαλωμένος στήν Δύση καί οι θεωρίες του γεννήθηκαν στόν δυτικό «χώρο», αλλά μεταφέρθηκαν στήν Ανατολή, γιατί εκεί προϋπήρχε η πρακτική τού Ορθοδόξου Χριστιανισμού μέ τίς αρχές τής κοινοκτημοσύνης καί τής κοινοχρησίας καί έτσι μπορούσαν νά εφαρμοσθούν.

Στίς ημέρες μας είδαμε τήν κατάρρευση καί τών δύο αυτών συστημάτων, αλλά καί ιδεολογιών. Στήν περίοδο 1989-1991 κατέρρευσε ο κολεκτιβισμός-κομμουνισμός στίς χώρες τής πρώην Σοβιετικής Ένωσης, όπου κυριαρχούσε η εξουσία τού Κράτους στήν κοινωνική οικονομική ζωή τών ανθρώπων, καί στίς ημέρες μας ζούμε τήν κατάρρευση τού φιλελευθερισμού μέ τήν νοοτροπία τής ελεύθερης αγοράς καί τής αυτορρύθμισης τής αγοράς πού λειτουργεί σέ βάρος τού κοινωνικού συνόλου. Βεβαίως πρέπει νά σημειωθή ότι η χρεωκοπία τού κομμουνισμού δέν μπορεί νά θεωρηθή δικαίωση τού καπιταλισμού, όπως καί η κατάρρευση τού καπιταλισμού δέν προσμετράται στόν κομμουνισμό.

Είναι αποτυχία τής ιδεολογίας τού κεφαλαίου, πού αγνοεί τήν φτώχεια τών ανθρώπων.

Πάντως, καί τά δύο αυτά συστήματα είναι αντίθετα μέ τήν ορθόδοξη διδασκαλία στήν τελεία της έκφραση, αφού ούτε ο φιλελευθερισμός ούτε ο μαρξισμός, ως ιδεολογίες καί κοσμοθεωρίες, μπορούν νά γίνουν αποδεκτοί από τήν Ορθόδοξη Παράδοση, στήν οποία γίνεται ευρύτατος λόγος γιά τήν αποφυγή τού πάθους τής φιλαργυρίας, αλλά καί γιά τήν βίωση τής αγάπης πρός τούς αδελφούς, κυρίως σέ αυτούς πού υποφέρουν. Ο συνδυασμός αγάπης καί ελευθερίας επιλύει τό όλο πρόβλημα, αφού η ελευθερία τού ατόμου-προσώπου χωρίς τήν αγάπη οδηγεί στόν άκρατο φιλελευθερισμό καί η αγάπη τού συνόλου χωρίς τήν ελευθερία τού πρόσωπου καταλήγει στόν άκρατο κολεκτιβισμό.

Βέβαια, προλαμβάνοντας κάποια αντίρρηση θά σημειώσω ότι τό κακό είναι ότι η ιδεολογία τού Καπιταλιστικού συστήματος, μέ τίς δύο μορφές του, τού ατομικού καί τού κρατικού, σέ μερικές περιπτώσεις επηρέασε καί επηρεάζει τήν ζωή μερικών ορθοδόξων κοινοτήτων. Αυτό τό διακρίνουμε καί σέ μερικά σύγχρονα Μοναστήρια, τά οποία ενώ θά έπρεπε νά είναι πρότυπα κοινοβιακής ζωής καί αναβίωση τής πρώτης κοινότητας τών Ιεροσολύμων, παρά ταύτα όμως λειτουργούν στό πρότυπο τού σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος καί θά μπορούσαμε νά χαρακτηρίσουμε αυτό τό φαινόμενο ως έναν «ορθόδοξο Καπιταλισμό». Ενώ οι μοναχοί επαγγέλλονται καί ζούν κατά βάση τήν αρετή τής ακτημοσύνης καί κοινοκτημοσύνης, εν τούτοις συγκεντρώνουν, καλώς ή κακώς, κτήματα καί χρήματα γιά τά Μοναστήρια καί «ρισκάρουν» παίζοντας μέ αυτήν τήν περιουσία, χρησιμοποιώντας όλους τούς καπιταλιστικούς-φιλελεύθερους τρόπους γιά τήν αύξησή της. Δηλαδή, οι μοναχοί προσπαθούν νά ζούν πτωχικά μέσα σέ Μοναστήρια πού είναι πλούσια καί αναπτύσσουν κοινωνική καί πολιτική δύναμη.

Αυτή η κατάσταση μού θυμίζει μερικές ανατολικές χώρες, όπως γιά παράδειγμα τήν Ρουμανία, πού ενώ ο λαός πεινούσε, ζούσε έστω καί ακούσια κάποια ακτημοσύνη, οι άρχοντές του πλούτιζαν καί κατασκεύαζαν μεγαλόπρεπα ανάκτορα-παλάτια (βλέπε Τσαουσέσκου). Αυτή, όμως, η νοοτροπία δέν ευνοείται ούτε από τήν διδασκαλία τής Εκκλησίας καί τού ορθοδόξου μοναχισμού, πού θέλει τόν μέν μοναχό ακτήμονα, τά δέ Μοναστήρια τόπους φιλανθρωπίας, αγάπης καί ποικιλοτρόπου θεραπείας. Οι Ιερές Μονές στήν Ορθόδοξη Παράδοση είναι πνευματικά θεραπευτήρια. 

Πρέπει εμείς οι Κληρικοί καί μοναχοί νά καταλάβουμε ότι κάθε νόμιμο δέν είναι καί ηθικό, αλλά καί κάθε ηθικό, μέ τούς κανόνες τής κοινωνικής ηθικής, δέν είναι ορθόδοξο, από τήν άποψη ότι η ορθόδοξη ευαγγελική ηθική διαφέρει από τήν κοσμική ηθική, καί είναι στήν πραγματικότητα ασκητική. Δέν μπορούμε νά κατακρίνουμε μόνον τήν συσσώρευση τών υλικών αγάθων από τά ιδιαίτερα πρόσωπα, αλλά πρέπει νά καταδικάζουμε καί τήν συγκέντρωση τών υλικών αγαθών από «Εκκλησιαστικές κοινότητες» γιά επίδειξη, καθώς επίσης καί νά στιγματίζουμε τήν συμμετοχή τών Εκκλησιαστικών προσώπων καί κοινοτήτων στά παιχνίδια τού καπιταλιστικού συστήματος καί τής φιλελεύθερης ή νεοφιλελεύθερης αγοράς.

Εμείς οι Χριστιανοί, ιδίως οι Κληρικοί καί μοναχοί πρέπει νά φανερώνουμε στήν πράξη αυτά πού πιστεύουμε καί κηρύττουμε, αλλιώς θά είμαστε ανειλικρινείς καί υποκριτές. Πρέπει νά αποδιώκουμε τόν πειρασμό νά διακατεχόμαστε από μιά ιδιότυπη χριστιανική καπιταλιστική ιδεολογία.

(δημοσιεύθηκε στήν Εφημερίδα «Τό Βήμα τής Κυριακής», 19-10-2008).